Aholini ro‘yxatga olish doirasida shaxslarning iqtisodiy xususiyatlariga oid statistik ma’lumotlarni to‘plash zarurati ko‘plab sabablarga bog‘liq. Mamlakat iqtisodiy tuzilmasining keng qamrovli suratini, shuningdek, ish rejimlarini tuzish, mehnat bozorida ishtirok etish va mamlakat aholisining mehnatidan kam foydalanish tizimini yaratish uchun shaxslarning samarali faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlar juda muhimdir. Ushbu ma’lumot boshqa shaxslar tomonidan berilgan ma’lumotlar bilan birgalikda, aholini ro‘yxatga olish doirasida yig‘ilgan uy xo‘jaliklari va uy-joylar, shaxslar va uy xo‘jaliklarining ijtimoiy-iqtisodiy ahvolini baholashga imkon beradi. Bu esa, ish o‘rinlarini yaratish, kambag‘allikni kamaytirish, ish va shaxsiy hayot o‘rtasidagi munosabatlar, kasb-hunar ta’limi va o‘qitish, ijtimoiy ta’minot yo‘nalishlari va boshqa ijtimoiy nafaqalar bo‘yicha imtiyozlar berish, gender tenglik va ijtimoiy inklyuzivlik, fuqarolar ishtiroki va boshqalar bilan bog‘liq.
Bunday statistikani boshqa manbalardan olish mumkin, masalan, ishchi kuchini o‘rganish bo‘yicha uy xo‘jaliklariga asoslangan kuzatuvlar va ma’muriy manbalardan, ammo, bu boshqa manbalar bilan muayyan cheklovlarga olib kelmoqda. Uy xo‘jaliklari so‘rovlarida, aynan ishchi kuchi tadqiqotlari umummilliy darajada va keng mintaqaviy darajadagi guruhlarni aholining iqtisodiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha keng ko‘lamli statistik ma’lumotlarni ishlab chiqish uchun juda mos keladi. Lekin, ishchi kuchini o‘rganish kuzatuvlari doirasida olingan ma’lumotlar tabiiyki xatolarga moyil bo‘ladi, shuning uchun kamdan-kam hollarda, kichik tumanlar iqtisodiyotiga yoki tarmoqlarni guruhlash borasida ishonchli baho berishga imkon beradi.
Aholining iqtisodiy xususiyatlariga tegishli statistikani ishlab chiqish bo‘yicha xalqaro rezolyutsiyalar va ko‘rsatmalar xalqaro mehnat statistikasi konferensiyasi tomonidan qabul qilinadi va xalqaro mehnat tashkiloti boshqaruv organi tomonidan tasdiqlanadi.
Aholining iqtisodiy xususiyatlarini o‘lchash mehnat statistikasining konseptual o‘zagiga asoslangan. Ushbu asoslar doirasida mehnat faoliyatining maqsadlari ma’lumotnomada “har qanday jins va yoshdagi shaxslar tomonidan tovarlar ishlab chiqarish yoki o‘zlari uchun xizmatlar ko‘rsatish faoliyati, har qanday faoliyat ” deb belgilanadi.
Turli vazifalarni haol qilish uchun mamlakatlar aholining iqtisodiy xususiyatlarini bir yoki bir nechta mehnat faoliyatida ishtirok etish nuqtai nazaridan o‘lchashlari mumkin. Xususan, aholini ro‘yxatga olish doirasida o‘lchov:
- Ish bilan ta’minlash ishchi kuchi statistikasini rivojlantirishning tarkibiy qismi sifatida ishsizlik va ishchi kuchidan foydalanmaslikning boshqa ko‘rsatkichlarini baholash uchun aholining mehnat bozoridagi ishtiroki va qisqa muddat davomida ishchi kuchidaishtirok etish holatiga ko‘ra aholini tasniflash juda muhimdir;
- Aholini ro‘yxatga olish va qishloq xo‘jaligining ro‘yxati aholi soni, o‘zlari uchun tovarlar ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan faoliyatlar, aholining o‘ziga xos guruhlari qishloq xo‘jaligi, baliq ovlash va yoki ov qilish hamda o‘zlarining foydalanishlari uchun tirikchilik bilan shug‘ullanish mamlakatlarda juda muhim sanaladi.
Aholining iqtisodiy xususiyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar har bir mamlakatning shartlari asosida belgilangan minimal yoshga yetgan har bir shaxs uchun to‘planishi kerak. Milliy dasturlarda mehnatga layoqatli aholi yoki bolalar mehnati statistikasidan aholini ro‘yxatga olish doirasida ishlab chiqilgan ma’lumotlar asosida foydalaniladi.Mehnatga layoqatli aholi statistikasini tizim uchun standartlarga muvofiq, mamlakatlarda ish haqining minimal yoshiga milliy qonunlarda yoki qoidalarda belgilangan istisnolardan yoki majburiy maktab ta’limining tugash yoshidan kelib chiqib belgilanishini tafsiya qiladi. Bolalar mehnati statistikasini aniqlash tegishli xalqaro standartlarga asosan 5 yoshdan 17 yoshgacha etib belgilanadi.
Mamlakatlar, ko‘plab bolalarning ish bilan bandligi yoki boshqa turdagi mehnat faoliyati, shu jumladan, qishloq xo‘jaligida ishtirok etishi bolalar mehnati kam bo‘lgan mamlakatlarga nisbatan pastroq yosh chegarasini belgilashlari kerak bo‘ladi. Bunday hollarda, iqtisodiy xarakterlari jadvallarda 15 yoshgacha bo‘lgan shaxslar va 15 yosh va undan yuqori yoshdagi shaxslar o‘rtasida farq bo‘lishi kerak. Maktabni bitirishning eng kam yoshi 15 yoshdan oshgan va ushbu yoshdan past bo‘lgan ishlab chiqarish faoliyatida ko‘plab bolalar mavjud bo‘lgan mamlakatlar, hech bo‘lmaganda 15 yoshga to‘lgan shaxslar uchun xalqaro taqqoslashni ta’minlash maqsadida, ushbu bolalarning iqtisodiy xususiyatlari haqida ma’lumot to‘plashga harakat qilishlari lozim.
Aholining iqtisodiy xususiyatlarini o‘lchash uchun yuqori yosh chegarasini belgilash tavsiya etilmaydi, chunki, ko‘pchilik odatdagidan keyin turli xil mehnat shakllarida ishtirok etishni davom ettiradi.
Ishchi kuchida ishtirok etish hollari ro‘yxatga olish boshlanishidan oldingi, so‘ngi yetti kun yoki oxirgi to‘liq kalendar hafta yoki ma’lum bir so‘ngi yaqin hafta bo‘lishi mumkin. Taqqoslash uchun, agar mavjud bo‘lsa, aholini ro‘yxatga olish uchun ham va ishchi kuchi bo‘yicha umummilliy tadqiqot uchun ham xuddi shunday qisqa vaqtni qo‘llash juda foydali hisoblanadi. Ushbu qisqa xisob-kitob davri aholini ro‘yxatga olish vaqtida mamlakat mehnat bozorida ishtirok etishning manzarasini olish uchun mo‘ljallangan. Shunday qilib, ishchi kuchi (ya’ni, ish bilan ta’minlanganlar va ishchi kuchi) ma’lum bir vaqt ichida ish haqi yoki foyda evaziga tovar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun ishchi kuchi taklifini aks ettiradi. Sanoat rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda sezilarli bo‘lishi mumkin bo‘lgan ish bilan bandlik va ishsizlik darajasining mavsumiy tebranishlari aks etmaydi. Faoliyat rejimidagi bunday vaqtinchalik tebranishlarni so‘rovnomalar orqali yanada samarali baxolash mumkin bo‘lsa-da, bir yildan kamroq vaqt ichida o‘tkaziladigan uy xo‘jaliklari so‘rovlari doirasida amalga oshiradi.
Ish bilan band bo‘lganlarga belgilangan yoshga to‘lgan yetti kunlik yoki bir haftalik qisqa muddat davomida to‘lov yoki foyda evaziga tovar ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq har qanday faoliyatni amalga oshiradigan shaxslar kiradi.
Axborot xizmati